Eczanelerden toptan ilaç satışı yasak mı, yasal mı?

Bu yazımda eczacıları, ilaç toptancılarını ve hukukçuları daha yakından ilgilendiren bir konuya değineceğim. Mesele, eczanelerden toptan ilaç satışının yasak olup olmadığıyla ilgili. Elbette burada toptan ilacın alıcısı hasta değil ilaç toptancıları.

Uygulamada ecza depolarının bazı ilaçları yeniden temin etmek için ilaç üreticilerinden veya başka ecza depolarından değil de eczanelerden ilaç aldığı ve buna karşın sağlık müdürlüklerinin bu uygulamayı hukuka aykırı bularak eczanelere idari para cezası kestiği görülüyor. Bu durumda da eczanelerin ecza depolarına toptan ilaç satmasının yasak olup olmadığı sorusu gündeme geliyor. Bu soruya uygulamacı pek çok kişinin eczanelerden toptan ilaç satışı yasaktır dediğini şimdiden duyabiliyorum fakat mevzuatı incelediğimiz zaman bu soruya cevap vermenin o kadar da kolay olmadığı anlaşılacak. Çünkü konuya ilişkin mevzuat yeterince açık değil.

İlaçtan bahsettiğimiz zaman bunun içerisine pek çok türden madde giriyor. Ben, insanların tedavisinde kullanılan ilaçlardan bahsettiğimi özellikle belirteyim. Bu ilaçların da kendi aralarında tabi olduğu bir ayrım var. Bu ayrım içerisinde bir kategori var ki bu yazı açısından diğerlerinden daha fazla önem taşıyor: zehirli ve müessir madde ve ilaçlar.

İlaca ilişkin en önemli hukuki metin 1262 sayılı İspençiyari ve Tıbbi Müstahzarlar Kanunu. Kanun 1928 yılında yürürlüğe girmiş. O günden bugüne çok kez değişikliğe uğrasa da kanunun büyük bir bölümünde kullanılan Türkçe 1928 model. Bu sebeple kanundaki ifadeleri olduğu gibi değil, mümkün olduğunca güncel bir Türkçeyle aktarmaya çalışacağım.

Kanunda genel bir "ilaç" tanımı yapılmış: "Kodekste yazılı şekil ve formül haricinde ve fenni kurallara uygun belirli ve sabit bir şekilde yapılacak etken maddenin ismiyle veya hususi bir nam altında ticarete çıkarılan tıbbi amaçla kullanılan her nevi basit ve birleşik tedavi edici tertipler".

Zehirli ve müessir madde ve ilaçlar ise ayrı olarak tanımlanmamış; ancak 2 ve 12 numaralı maddelerde zehirli ve müessir madde ve ilaçlara özel düzenlemeler olduğunu görüyoruz. Demek ki kanun koyucu zehirli ve müessir madde ve ilaçları tüm ilaçlardan ayrı bir kefeye koymuş. Bu düzenlemelerin yanında 1593 sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanunu m.3 b.6’daki “ilaçları ve bütün zehirli müessir ve uyuşturucu maddelerle yalnız hayvanlar için serumlar ve aşıları murakabe hariç olmak üzere her nevi serum ve aşıları murakabe” ifadesi ilaç ile zehirli müessir maddelerin birbirinden ayrı tutulduğu göstermektedir. Benzer şekilde, Eczacılar ve Eczaneler Hakkında 6197 sayılı Kanun m.23, “Zehirli ve müessir eczanın muhafazası ve müstehlike (tüketiciye) satışı bu husustaki kanun ve mevzuata göre yapılır.” ifadesiyle bu tip maddelerin satışının daha sıkı düzenlemelere tabi olduğunu belirtmiştir.

Gelelim yasak koyan düzenlemeye: Eczanelerden toptan ilaç satışını kısıtlayan bir kanun maddesi var. Eczacılar ve Eczaneler Hakkında Kanun m.24 der ki “Eczanelerden zehirli ve müessir maddeler ile ilaçların toptan satışı yapılamaz ve eczaneler ihalelere giremez.”.

Dikkati çekmek istediğim nokta ise madde metninin yazılış biçiminde. Madde metninde "zehirli ve müessir maddeler ile ilaçlar" ifadesi kullanılmış. Kanımca, bu ifade iki anlama gelmektedir.

• Birinci anlam "yalnızca zehirli ve müessir maddeler" + "tüm ilaçların" yasak olduğu...

Eğer madde metnini bu şekilde yorumlarsak eczanelerden her türlü ilacın toptan satışının yasak olduğunu tereddütsüz olarak söyleyebiliriz. Fakat daha dar bir yorumla ikinci bir anlam daha çıkıyor madde metninden:

• "Yalnızca zehirli ve müessir olan maddeler" + "yalnızca zehirli ve müessir olan ilaçlar"ın satışının yasak olduğu...

İkinci anlamdaki gibi dar yorumladığımız zaman tüm ilaçların değil yalnızca zehirli ve müessir olan ilaçların satışının yasak olduğu sonucuna varmaktayız.

Ceza hukukunda bir kavramı geniş yorumlamak mümkün fakat bir maddeyi geniş yorumlamak suretiyle yeni bir kanun maddesi kurmak "kıyas"tır ve ceza hukukunda kıyas yasaktır. Bir eyleme cezai bir yaptırım uygulanacaksa o eylemin kanunda açıkça suç olarak düzenlenmesi ve o suça ceza öngörülmesi gerekir.

Şahsi kanımca Eczacılar ve Eczaneler Hakkında Kanun m.24, eczanelerden her türlü ilacın ilaç depolarına toptan satışını yasaklayacak açıklıkta değildir ve dolayısıyla Kanunda düzenlenmiş idari para cezası bu eyleme uygulanamaz. Şayet kanun koyucunun iradesi eczanelerden her tür ilacın toptan satışını yasaklamak yönündeyse yukarıda bahsedilen anlam karışıklığını gidermesi ve iradesini anlaşılır biçimde madde metninde ifade etmesi gerekir; zira bu maddeye dayanılarak düzenlenen idari para cezalarının hukuka uygunluğu, görüşüme göre sorunludur.